Darowizna a długi darczyńcy

Pan Andrzej cztery lata temu się ożenił i młode małżeństwo zamieszkało u rodziców żony, którzy prowadzili gospodarstwo rolne. Po dwóch latach teściowie przepisali na młodych dom i całą gospodarką – był to akt notarialny darowizny ze służebnością mieszkania na ich rzecz. Kilka miesięcy temu teść pana Andrzeja zmarł, ale problem wynikł dopiero teraz przy okazji porządkowania rodzinnych dokumentów. Pan Andrzej zorientował się, że teściowa od kilku lat jest zadłużona w bankach. Jej długami zajmuje się komornik sądowy, prawdopodobnie zabiera jej część rety. Bardzo go to zaniepokoiło i dlatego zwrócił się do nas z pytaniami: czy komornik może wszcząć egzekucję wobec nieruchomości, która jest już jego i żony własnością? Czy istnieje zagrożenie utraty domu za długi teściowej? Pan Andrzej upewnił się, że w dniu sporządzania aktu darowizny nieruchomość nie była zadłużona – tak wynikało z księgi wieczystej. Udało mu się ustalić, że długi teściowej wynoszą ok. 80 tys. zł, powstały z pożyczek bankowych, kredytów, chwilówek. Pyta na koniec, czy długi darczyńcy przechodzą również na niego i żonę.

Darowizna dla córki i zięcia a długi teściów

Pan Andrzej i jego żona bezpośrednio nie ponoszą w tej sytuacji odpowiedzialności za długi teściowej, ale teoretycznie jest możliwość pośredniej odpowiedzialności, jeśli wierzyciel wystąpi ze skargą pauliańską. Wyjaśnijmy zatem jej istotę, cytując stosowne przepisy Kodeksu cywilnego:

„Art. 527. § 1. Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

§ 2. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

§ 3. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

§ 4. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.”

Skorzystanie przez wierzyciela ze skargi pauliańskiej

Istotą tego powództwa jest to, aby zabezpieczyć maksymalnie wierzycieli w sytuacji, gdy osoba będąca ich dłużnikiem zbywa swój majątek na rzecz osób trzecich, dotyczy to wszystkich składników majątkowych, w tym też nieruchomości zbywanych aktem notarialnym.

W rozumieniu przywołanego przepisu pan Andrzej wraz z żoną są osobami bliskimi w stosunku do teściowej. Wprawdzie z renty teściowej prowadzona jest egzekucja, jednak wyjaśnię, że ten fakt nie niweczy skuteczności skargi pauliańskiej. W tym miejscu powołam się szczegółowo na poglądy sądów i komentatorów – przyjmuje się, że dłużnik staje się niewypłacalny w wyższym stopniu także wtedy, gdy zaspokojenie można uzyskać z dodatkowym, znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka. Inaczej stan niewypłacalności dłużnika w stopniu wyższym obejmuje utrudnienie i opóźnienie zaspokojenia (wyrok SN z dnia 28 listopada 2001 r., IV CKN 525/2000, Biul. SN 2002, nr 5, s. 11, Jurysta 2002, nr 7-8, s. 55). Pokrzywdzenie powstaje na skutek takiego stanu majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela (wyrok SN z dnia 28 listopada 2001 r., IV CKN 525/2000, Biul. SN 2002, nr 5, s. 11; także wyrok SN z dnia 14 lutego 2008 r., II CSK 503/07, LEX nr 496375).

Niestety, sytuację w przypadku umowy darowizny, a więc czynności nieodpłatnej, pogarsza treść art. 528 Kodeksu cywilnego, który to przepis mówi, że jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Zadłużony darczyńca a odpowiedzialność obdarowanego

Decydujące jednak jest to, czy w chwili darowizny teściowa pana Andrzeja miała już długi, czy jeszcze nie. Jeżeli w dacie zawarcia umowy darowizny ich nie miała, to oczywiście skarga pauliańska zostałaby oddalona, więc zupełnie nie ma się czym martwić.

Poniżej wyjaśnię jeszcze, na czym miałaby polegać ta pośrednia odpowiedzialność nieruchomością.

„Art. 531. § 1. Uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową.

§ 2. W wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne.”

Otóż, powództwo to byłoby kierowane nie przeciwko teściowej, ale przeciwko panu Andrzejowi jego żonie jako obdarowanym.

„Art. 532. Wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły.”

Darowizna nieruchomości przez dłużnika

Wyjaśniam, że gdyby wierzyciele pozwali pana Andrzeja i małżonkę w procesie, o którym aktualnie piszę, komornik mógłby prowadzić egzekucję z tej konkretnej nieruchomości. Efektem takiej skargi jest bowiem to, że wierzyciel wszczyna egzekucję formalnie przeciwko dłużnikowi, czyli teściowej, natomiast kieruje ją do przedmiotów majątkowych, które wskutek zaskarżonej czynności prawnej wyszły z majątku dłużnika i znajdują się u osoby trzeciej, a więc nieruchomości. Zajęcie tych przedmiotów u osoby trzeciej jest możliwe, ponieważ w świetle wyroku wydanego w sprawie ze skargi pauliańskiej traktuje się je tak, jakby pozostawały one ciągle własnością dłużnika. To jest taka teoretyczna odpowiedzialność w przypadku skargi pauliańskiej.

Chciałabym na koniec wnieść nieco uspokojenia, bo dla wierzyciela skarga pauliańska jest też wyzwaniem – najpierw musi wytoczyć powództwa, potem kierować egzekucję do nieruchomości, co jest dość drogie i długotrwałe, i wierzyciele (tacy jak instytucje pożyczkowe) mając jeszcze możliwość kierowania egzekucji do renty dłużnika, zwykle nie zadają sobie aż takiego trudu, aby wszczynać proces ze skargi pauliańskiej. Zaś bez wszczęcia tego procesu i jego wygrania komornik nie mógłby wszcząć egzekucji przeciwko panu Andrzejowi i jego żonie, do tego bowiem zawsze musi być wyrok sądu.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2001 r., sygn, akt IV CKN 525/2000
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2008 r., sygn, akt II CSK 503/07

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.