Zadłużony spadek a brak spisu inwentarza

Trzy lata temu zmarła ciotka pani Elżbiety. O jej śmierci i zadłużeniu rodzina pani Elżbiety dowiedziała się przypadkiem po 5 miesiącach. Jej ojciec, brat zmarłej, natychmiast stawił się u notariusza i przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Niestety, w niedługim czasie sam zmarł. Brat pani Elżbiety poinformował sąd o śmierci ojca. Po roku rodzeństwo otrzymało pismo z banku, wzywające do przedstawienia dokumentów stwierdzających nabycie lub odrzucenie spadku po zmarłej ciotce. Pani Elżbieta wspomina, że straszono ich konsekwencjami. Udało jej się dowiedzieć, że nie został sporządzony spis inwentarza przez komornika, bo nie podano adresu zmarłej. W tej skomplikowanej sytuacji pani Elżbieta zapytała, co zrobić, aby zakończyć tę sprawę. Co będzie z zadłużeniem, którego wysokość nie jest znana, czy bank może mieć do niej i brata skuteczne roszczenie? Kto z członków rodziny zmarłej ciotki może ewentualnie odpowiadać za długi: dzieci osoby przyjmującej spadek czy może jeszcze rodzeństwo zmarłej?

Odpowiedzialność za długi spadkowe

Jeżeli ciotka pani Elżbiety miała zobowiązania wobec banku czy innych podmiotów, to długi te weszły w skład spadku po niej. Jednakże, co do zasady spadkobierca, który złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1012 Kodeksu cywilnego) na gruncie przepisów obowiązujących do 18.10.2015 r. – odpowiada za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 zd. 1 K.c.). To oznacza, że spadkobierca nie odpowiada wtedy za długi przekraczające wartość aktywów spadku.

Oczywiście sprawą istotną jest, aby oświadczenie to zostało złożone w odpowiednim terminie (6 miesięcy od śmierci spadkodawcy) i formie (w sądzie lub przez notariuszem). Zgodnie ze słowami pani Elżbiety te wymogi zostały przez jej ojca spełnione. Natomiast źle się stało, że nie sporządzono spisu inwentarza spadku po ciotce.

Zobacz też: Przedawnienie roszczenia o zapłatę składki OC

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

W myśl przepisu art. 1031 § 2 K.c.: „w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nieistniejące długi”.

Jeżeli zatem nie został sporządzony spis inwentarza, może to spowodować wiele komplikacji z powodu nieokreślenia, jaki był stan czynny spadku. Bez spisu inwentarza trudno będzie ustalić granice odpowiedzialności spadkobierców po ojcu pani Elżbiety, skoro nie można tego było zrobić wcześniej w stosunku do niego. Stąd być może dobrze by było takiego spisu inwentarza dokonać, składając do sądu stosowny wniosek i powołując się na sygn. akt związaną z nabyciem spadku po ciotce. Niestety koszty związane ze sporządzeniem spisu inwentarza zależą od tego, ile czasu (w godzinach) zajmie to komornikowi. Koszt godziny wynosi bodajże 1/10 średniego wynagrodzenia brutto. Jeżeli więc chce się zapłacić jak najmniej, to należy samemu dołożyć starań, by przybliżyć komornikowi skład masy spadkowej (dostarczyć dokumenty i pomocne informacje). Prawo nie reguluje terminu, w jakim można sporządzić wykaz inwentarza. Brak ograniczenia terminem prawa do sporządzenia wykazu inwentarza pozwala na stwierdzenie, że może on zostać sporządzony w dowolnym momencie. W praktyce jednak powinien zostać sporządzony jak najszybciej po tym, gdy poweźmie się wiadomość, że jest się spadkobiercą, ponieważ do czasu sporządzenia wykazu de facto odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe nie jest ograniczona. Skoro bowiem do odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe ma się stosować ograniczenie wynikające z przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza , to niezbędne jest ustalenie kwotowego zakresu tej odpowiedzialności, czemu właśnie służy wykaz inwentarza. Wobec jego braku, odpowiedzialność ojca pani Elżbiety za długi byłaby nieograniczona.

Przeczytaj też: Jak wejść do wylicytowanego mieszkania

Przedawnienie roszczeń banku wobec spadkobierców

W opisanej sytuacji można też postąpić inaczej, a mianowicie uznać, że roszczenie banku wobec spadkobierców ojca (pani Elżbiety i jej brata) uległo przedawnieniu. Zgodnie z art. 117 § 1 K.c. – z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne (art. 117 § 2 K.c.). Przedawnienie roszczenia oznacza zatem, iż po upływie terminu przedawnienia osoba uprawniona (np. bank) nie będzie mogła skutecznie dochodzić swojego roszczenia w sądzie. Jeżeli zatem roszczenie banku wobec spadkobierców ojca uległo przedawnieniu, a bank wystąpi do sądu z pozwem o zapłatę należności, to gdy pani Elżbieta, jej brat, ewentualnie jeszcze inni spadkobiercy, podniosą zarzut przedawnienia, powództwo banku zostanie oddalone. Tym samym bank nie będzie miał prawnych możliwości uzyskania zaległej kwoty w drodze postępowania egzekucyjnego.

Zobowiązanie po upływie terminu przedawnienia stanie się zobowiązaniem naturalnym, a więc to, czy należność zostanie spłacona, będzie zależało wyłącznie od dobrej woli dłużników – spadkobierców ojca. Należałoby zatem sprawdzić, czy przypadkiem roszczenie banku wynikające z zobowiązań zmarłej ciotki nie uległo przedawnieniu.

W myśl przepisu art. 118 K.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Udzielanie pożyczek i kredytów mieści się w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez banki. Stąd też termin przedawnienia roszczeń banku wynikających z takich umów wynosi 3 lata w przypadku zaciągnięcia pożyczki, kredytu przez ciotkę i 2 lata w przypadku tzw. pożyczki w koncie (art.731 K.c.).

Śmierć pożyczkobiorcy i termin przedawnienia zobowiązań względem banku

Domyślam się, że wobec braku spłaty bank wypowiedział ciotce pani Elżbiety umowę pożyczki (kredytu), w takim razie datą wymagalności dla całości zobowiązania byłaby data rozwiązania umowy o pożyczkę (kredyt) i od tej daty należałoby liczyć termin przedawnienia.

Wobec wskazanego zachowania banku nie zakładam, iż uzyskał on wcześniej orzeczenie sądu, w którym sąd nakazałby ciotce spłatę zaległości (np. nakaz zapłaty, wyrok sądu), bo wtedy termin przedawnienia wynosiłby 10 lat. Art. 125 § 1 K.c. wskazuje bowiem, iż roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd, przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu.

Niemniej jednak pani Elżbieta jako ewentualnie zobowiązana musi pamiętać, iż przedawnienie roszczenia nie oznacza, że zaległość ulega umorzeniu. Jeżeli roszczenie uległo przedawnieniu, to spadkobiercy ojca nadal mają zaległość wobec banku, mogą jedynie uchylić się od jego zaspokojenia. A to oznacza, że bank będzie mógł np. wpisać dłużników do rejestrów dłużników, co może utrudnić lub uniemożliwić tym dłużnikom ubieganie się na przyszłość o pożyczki czy kredyty w innych bankach.

Całość powyższych rozważań dotyczy pani Elżbiety i innych spadkobierców po jej ojcu jedynie w tej części, która przypadała na niego. Jeżeli bowiem, oprócz pani Elżbiety i jej brata, byli inni spadkobiercy, to powinni oni zadbać o sporządzenie spisu inwentarza majątku po ciotce, w szczególności, że roszczenia banku winny być również i do nich kierowane. Oczywiście zarzut przedawnienia roszczeń banku może być podniesiony również przez pozostałych spadkobierców ciotki.

Podsumowując – w opisanym przez panią Elżbietę przypadku najprawdopodobniej doszło do przedawnienia wobec niej i pozostałych spadkobierców ojca roszczenia banku, zatem względem banku można podnieść zarzut przedawnienia, a gdyby pomimo to bank wystąpił do sądu, ten sam zarzut podnieść przed sądem (np. w sprzeciwie od nakazy zapłaty). Niemniej jednak zanim do tego dojdzie, zalecałabym pani Elżbiecie wskazać bankowi, iż jej ojciec przyjął spadek po swojej siostrze z dobrodziejstwem inwentarza.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.