Przedawnienie należności z tytułu składek ZUS

Przedawnienie należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne

Należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ulegały przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się one wymagalne (art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Taki stan prawny obowiązywał od 1 stycznia 2003 r. do 2012 r. Natomiast składki społeczne przed 2003 r. przedawniały się po upływie 5 lat. Niemniej jednak trzeba pamiętać, że w niektórych przypadkach upływ terminu przedawnienia zobowiązania względem ZUS-u może się jeszcze wydłużyć. W tym czasie mogą bowiem wystąpić czynniki, które spowodują zawieszenie bądź przerwanie biegu terminu przedawnienia. Zawieszenie biegu przedawnienia polega na tym, że bieg przedawnienia nie rozpoczyna się przez pewien czas. Jeżeli natomiast bieg ten już się rozpoczął, to wówczas pewnego okresu nie wlicza się do tego terminu. I tak, bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu w następujących okolicznościach:

• od dnia zawarcia umowy o odroczeniu płatności lub układzie ratalnym do dnia zapłaty;
• od dnia wszczęcia postępowania dotyczącego podleganiu ubezpieczeniu, podstawy wymiaru składek lub obowiązku ich opłacania do dnia uprawomocnienia się decyzji;
• od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności do zakończenia postępowania egzekucyjnego (zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 9 grudnia 2009 r., sygn. akt V SA/Wa 1479/09, za wspomniane czynności decyzje, pisma, czyli mogą być uznane tylko te, z których treści czy uzasadnienia wynika bezpośrednio, że zmierzają do ściągnięcia długów; jeśli dłużnik o nich nie wie, termin przedawnienia nie ulega zawieszeniu;
• od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, nie dłużej jednak niż do momentu, w którym upłynęły dwa lata od śmierci spadkodawcy.

Zakładam, że w opisanym przypadku z uwagi na dość „starożytny” okres należności „składkowych” nie było tak długiego okresu zawieszenia, który pozwalałby przypuszczać, że na dzisiaj nie mamy sytuacji przedawnienia. A zatem zasadniczo, gdy należności z tytułu nieopłaconych składek ubezpieczeniowych uległy przedawnieniu, ZUS nie może już domagać się od płatnika spłaty zadłużenia, którego wcześniej nie uregulował. Na płatniku nie będzie już ciążył obowiązek spłaty długu. Co więcej, ZUS nie może również egzekwować samych odsetek za zwłokę. Przedawnieniu ulegają bowiem i należności główne, odsetki za zwłokę, a także koszty egzekucyjne, upomnienia i dodatkowej opłaty.

Kiedy składki społeczne nie ulegają przedawnieniu?

Niemniej jednak istnieją dwa wyjątki, kiedy składki społeczne nie ulegają przedawnieniu. Chodzi tu o należności z tytułu składek ubezpieczeniowych zabezpieczone hipoteką lub zastawem. Jak stanowi bowiem przepis art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia. Trzeba pamiętać, że art. 68 ustawy o księgach wieczystych i hipotece sprzed 2009 r. stanowił, że hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. 

Orzecznictwo sądowe dotyczące stosowania oraz rozumienia powołanego przepisu, jakie ukształtowało się w okresie obowiązywania ustawy o księgach wieczystych i hipotece przed nowelizacją z 2009 r., jednolicie i zgodnie przyjmowało, że art. 69 ustawy o księgach wieczystych i hipotece zakreśla granice zabezpieczenia odsetek, z tym że zabezpieczenie hipoteczne obejmuje tylko odsetki zwłoki i nie dotyczy odsetek kapitałowych. Innymi słowy, w orzecznictwie przyjmowało się, że poprawne jest szersze rozumienie wymogu „oznaczania wierzytelności hipotecznej”, a więc w odniesieniu nie tylko do samej należności głównej, lecz także wobec należności ubocznych. Niestety charakter normy szczególnej art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wskazuje, że nawet po przedawnieniu mogą być egzekwowane z przedmiotu hipoteki zabezpieczone hipoteką należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne – nie tylko do wysokości zaległych składek, lecz także odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia.

Niemniej jednak ewentualne roszczenia – kierowanie obecnie wobec naszego klienta przez ZUS – obejmujące sumę należnych od płatnika osobistego zaległych składek na ubezpieczenie społeczne, lecz także odsetek od tych składek, naliczonych za okres sięgający 5 lat, stanowią nadużycie prawa podmiotowego i winne być ocenione jako działanie niezasługujące na ochronę prawną. Okoliczności faktyczne opisanej sprawy odpowiadają bowiem przesłankom z art. 5 K.c., który stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Nie budzi wątpliwości w doktrynie i orzecznictwie, iż w pewnych sytuacjach działanie podmiotu, któremu zgodnie z literą prawa przysługuje określone uprawnienie i który realizuje je w ramach nakreślonych normami ustawowymi, mimo zewnętrznych pozorów legalizmu, musi być uznane za nieetyczne, naruszające ogólne, powszechnie akceptowane normy rządzące porządkiem społecznym.

Tak właśnie jest w tym przypadku. Dłużnikiem ZUS jest obecnie pan Łukasz, w zakresie zabezpieczenia hipotecznego długu spadkodawcy.

Zakres zabezpieczenia hipotecznego

Wprawdzie wierzyciel ma prawo egzekwować z obciążonej hipotecznie nieruchomości nie tylko należność główną, lecz także odsetki zwykłe o oznaczonej wysokości, jednakże realizacja tego uprawienia przez ZUS w tych konkretnych okolicznościach jawi się jako rażąco niesłuszna w świetle zasad współżycia społecznego, które rozmieć należy jako normy moralne w ich wymiarze społecznym, odnoszące się do stosunków międzyludzkich (por. A. Szpunar, Uwagi o nadużyciu prawa podmiotowego (w:) II Korpus Notariuszy Rzeczpospolitej Polskiej, pod red. R. Sztyki, Kluczbork 1999, s. 340; P. Machnikowski (w:) E. Gniewek, Komentarz, 2006, s. 21).

Obecne brzmienie art. 68 ustawy o księgach wieczystych i hipotece zawiera jednoznaczne stwierdzenie, że hipoteka zabezpiecza wierzytelność do oznaczonej sumy pieniężnej. Jest to ewidentny wyraz woli ustawodawcy usunięcia problemów, niejasności i kontrowersji, jakie budziła przed nowelizacją kwestia zakresu zabezpieczenia hipotecznego. Uregulowanie to służyć ma zabezpieczeniu interesów zarówno wierzyciela, jak i dłużnika hipotecznego przez zapewnienie jasności co do tego , w jakim zakresie wierzytelność może być egzekwowana z obciążonej hipotecznie nieruchomości. W poprzednim stanie prawnym interesy te nie były tak dobrze chronione. Nabywca nieruchomości obciążonej hipotecznie nie miał możliwości pełnej oceny, jakiej wielkości odpowiedzialność rzeczową za cudzy dług przyjmuje na siebie.

Hipoteka przymusowa - zaległości w ZUS

Reasumując – z tytułu ustanowienia hipoteki przymusowej wierzyciel hipoteczny (tutaj ZUS) zaspokaja się z nieruchomości, nawet gdy wierzytelność, na podstawie której został dokonany wpis hipoteki przymusowej, przedawni się (wpisy hipotek nie ulegają przedawnieniu, hipoteka wygasa dopiero z chwilą zaspokojenia wierzytelności przez dłużnika lub złożenia kwoty zadłużenia do depozytu sądowego); ale jedynie do wysokości zaległych składek i odsetek liczonych do dnia przedawnienia i świetle przytoczonych okoliczności faktycznych nie mogą one przekraczać kwoty zabezpieczonej hipoteką, czyli w opisanym przypadku 60 tys. zł.

Warto również rozważyć możliwość wystąpienia do ZUS-u z wnioskiem o rozłożenie zaległości na raty lub jej umorzenie. Zgodnie bowiem z treścią art. 28 pkt 3a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności, z uwzględnieniem ważnego interesu osoby zobowiązanej do opłacenia należności z tytułu składek (spadek, brak winy obecnego zobowiązanego).

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz.U. 1998 nr 137 poz. 887
3. Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz.U. 1982 nr 19 poz. 147
4. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 grudnia 2009 r., sygn. akt V SA/Wa 1479/09

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.